انسان موجودي است جمع گرا و آميخته از خواسته ها، علايق و غرائز كه اين خواسته ها و برتري جوئي ها به طور قهري باعث تصادم و تقابل مي شود يا به عبارتي ديگر به جنگ منتهي مي شود كه اين جنگ ها تبعاتي دارند من جمله اسير شدن تعدادي از نيروهاي متخاصم به دست طرف ديگر. انسان هائي كه به اين سرنوشت دچار شده يا مي شوند بنا به تجربيات بشر از جنگ هاي گذشته، حقوقي براي آنان در نظر گرفته شده كه حقوق زندانيان جنگي ناميده مي شود. در عصر حاضر تحولي عميق در مفهوم حاكميت و مداخله دولت ها در امور داخلي حادث شده كه مسئله زندانيان جنگي نيز از اين امر مستثني نمانده به طوري كه يك سلسله قوانين،‌ مقررات و كنوانسيون هاي الزام آور بين المللي تنظيم گرديده كه دولت ها بالاجبار بايد از آن تبعيت نمايند در غير اين صورت باواكنش جامعه جهاني مواجه مي گردند. بارزترين اين قوانين وكنوانسيون ها حقوق بشر و حمايت از آزادي و تماميت جسمي و معنوي افراد مي باشد مجري اين قوانين و مقررات و رسيدگي به جرائمي مانند نسل كشي، جنايات جنگي و ... در حال حاضر در صلاحيت ديوان كيفري بين المللي است. با توجه به تحولات تاريخي و دگرگوني هاي گسترده حقوقي و قانوني كه در زمينه هاي مختلف صورت گرفته، بحث اسيران جنگي و حقوق و تكاليف آن ها نيز پس از فراز و نشيب هاي تاريخي در سال هاي 1907، 1927، 1947، 1949 و 1982 به صورت گسترده و با حضور اكثريت كشور هاي دنيا تعريف،‌ وظائف،‌ حقوق و قوانين و مقررات ناظر بر اسيران جنگي ... تدوين و لازم الاجرا گرديد. هرچند در عمل و اجراي قوانين پيش گفته جامعه بشري بدليل عدم داشتن ضمانت اجرائي كافي همچنين همكاري نكردن برخي دولت ها تا رسيدن به نقطه مطلوب فاصله زيادي دارد. لازم به ذكر است كه در دين مبين اسلام بسيار پيشرفته تر، ‌انساني تر به موضوع اسيران جنگي نگريسته شده و بر همه مسلمانان رفتار خوب و انساني با اسيران جنگي را فرض و به نوعي واجب شمرده است. در تقسيم بندي هاي انجام شده در قوانين مختلف مي توان اسيران را به طور كلي به الف – اسيران نظامي ب- اسيران غير نظامي  طبقه بندي نمود كه هر كدام از اين دوگروه با توجه به شرائط ، نوع كار و ... از حقوق، امتيازات و همچنين تكاليفي برخوردارند كه برخي از آنان مشترك و تعدادي هم مختص گروه خودش مي باشد. اسيران جنگي با توجه به قوانين و كنوانسيون هاي اشاره شده از حمايت كشور حامي (كشور ثالثي كه حمايت از اسيران يك كشور از دو طرف درگير را به عهده دارد) كميته بين المللي صليب سرخ، نماينده معتمد اسيران و سازمان هاي بين المللي انساني و بشر دوستانه برخوردار مي باشد كه اين چهار عامل با بهره گيري از قوانين، مقررات، ‌كنوانسيون ها و حمايت هاي ديوان كيفري بين المللي و صليب سرخ جهاني نسبت به ايفاد حقوق اسيران جنگي اعم از زمان اسارت، زمان آزادي و حتي بعد از آزادي كه هركدام شرائط خاص خود را دارند اقدام مي نمايند. به دليل اين كه در حين اسارت مشخص ممكن اسن كه مجروح شده يا به امراض گوناگون مبتلا شود يا در زمان آزادي شرائط جسماني مساعدي نداشته باشد، در خواست پناهندگي از كشور ثالثي بنمايد و يا تماميت جسماني و شخصيتي وي بعد از اسارت و در هنگام بازگشت به كشور متبوعه تهديد گردد حاميان ذكر شده به حمايت از اسير مي پردازند. ليكن با تمام اين پيش بيني ها كنوانسيون ها بخصوص كنوانسيون 1949 از ضمانت اجرائي كافي برخوردار نبوده و نارسائي هائي دارد چرا كه اجراي قوانين موصوف منوط به قبول و پذيرش دارنده اسير مي باشد يعني قدرت اجباري لازم بر روي حاكم نيست همچنين  موافقت نامه در صورتي قابل اجرا است كه متخاصمان همگي از اعضاي معاهده باشند. ضمن اين كه برخي از مواد تصويبي به صورت قريب و محجور باقي مانده و قابل اجرا نمي باشد مانند ضمانت يا قول اسير در رهائي او از اسارت و ... يا حقوق ژنو دول ضعيف را از اعمال تلافي جويانه به دليل تلفات نظامي از طريق تهديد به بد رفتاري با سربازان و غير نظاميان دشمن باز مي دارد مثلاً تهديد عراق به بد رفتاري با غير نظاميان و اسراء نيروهاي ائتلاف كه نهايتاً پس از محكوميت شديد بين المللي كنار گذاشته شد در نتيجه مي توان گفت كه جنگ،‌ تجاوز، خشونت، ‌قتل و غارت و بهره كشي از انسان ها واژه هائي هستند كه در هيچ برهه اي از تاريخ حيات بشري محجور نبوده و زندگي جامعه بشري با اين واژه  به ويژه جنگ و اسراي جنگي اجين بوده است. اما قرن نوزدهم را مي توان قرن تحول در ا مور حمايت از حقوق انسان ها به ويژه اسيران جنگي برشمرد. در واقع اين قرن را مي توان به مثابه خورشيدي گرم در زمستان سرد بشر در اين زمينه توصيف نمود. هرچند كه اين خورشيد به دلائل  گوناگون گاهاً در پس ابرهاي تيره و تار محصور و پنهان مي ماند. در خصوص موضوع نيز پيشنهاد امنيت كه بايستي تدابير لازم از جنبه حقوقي و اجرائي در جهت رفع موارد نقص عمده كنوانسيون هاي ژنو كه همانا نداشتن ضمانت اجرائي و نيروي مشخص بين المللي جهت وادار نمودن خاطيان از رعايت قوانين و مقررات همچنين مشروط بودن كار و عمليات صليب سرخ جهاني در رسيدگي به امور اسراء به پذيرش و حسن نيت كشور متخاصم را مرتفع نمود كه در آن صورت جامعه بشري مي تواند اميدوار شود كه دراين زمينه نيز همانند ساير زمينه ها به پيشرفت هاي شگرفي نائل آيد.

فهرست مطالب

مقدمه

الف- بيان مساله و اهميت آن  

ب- ضرورت طرح مسئله

ج- روش تحقيق و ترتيب مطالب

بخش اول: تعريف حقوق بشر دوستانه ، اقدامات انجام شده در اين راستا و مباني و الزامات حقوقي آن با تشكيل ديوان كيفي بين المللي      

فصل اول: حقوق بشر دوستانه، مقدمات جهاني شدن و الزاماتش دربعد حقوق بين الملل      

گفتار 1: تعريف حقوق بشر دوستانه    

الف- تحويل مفهوم حاكميت دولت ها   

ب- تعديل عدم مداخله در امور داخلي دولت ها

گفتار2- مباني الزام آور قواعد نظام بين المللي حقوق بشر     

الف- عرف بين المللي 

ب-  كنوانسيون هاي بين المللي        

ج-  تشكيل كنفرانس جهاني حقوقي بشر (1993)     

فصل دوم: سير تشكيل ديوان كيفري بين المللي و صلاحيت ذاتي ديوان

گفتار 1: حركت  جامعه جهاني جهت تشكيل ديوان كيفري بين المللي

گفتار 2: جرايمي كه در صلاحيت ديوان است (نسل كشي ، جنايات عليه بشريت و …)

بخش دوم : اسير و تعريف حقوقي و عرفي آن، و بررسي وضعيت اسيران       

گفتار 1- تعريف عرفي و حقوقي اسير  

الف- تعريف عرفي      

ب– تعريف حقوقي      

گفتار2- اسير در جوامع مختلف و ديدگاه اسلام درباره اسير     

الف- ديدگاه اسلام درباره اسير

ب- اسير در جوامع اوليه و تا قرون وسطي      

گفتار 3- وضعيت اسارت و اسيران تا جنگ‌هاي جهاني اول و دوم        

الف- اسيران نظامي   

ب- اسيران غير نظامي

ج- وضعيت اسارت و اسيران بعد از خاتمه جنگ جهاني دوم     

بخش سوم-  حقوق اسيران جنگي و قواعد ناظر بر حسن رفتار با آنان 

گفتار اول- حقوق اسيران جنگي و حمايت‌هاي كلي از اسيران و رفتار انساني با آنان   

گفتار دوم-   نفي اعمال تلافي جويانه و كسب اطلاعات و اخبار بدون رعايت اصولي انساني    

الف- عدم اعمال رفتار تلافي جويانه    

ب- نفي كسب اطلاعات و اخبار

ج- حقوق مذهبي و اجراي مراسم مذهبي اسيران و مصونيت اموال شخصي آنان     

د- فرار اسيران 

گفتار سوم- تنبيهات جزائي و انتظامي اسيران و شكايت اسيران جنگي بلحاظ كيفيت اسارت   

الف- تنبيهات انتظامي و جزايي اسيران جنگي 

ب- شكايت اسيران جنگي بلحاظ كيفيت اسارت

گفتار چهارم-  حمايت هاي قانوني و بين المللي و ارگان‌هاي حمايت كننده از اسيران    

الف- كشور حامي      

ب- كميته بين المللي صليب سرخ      

ج- نماينده معتمد اسيران       

د- سازمانهاي بين المللي انساني و بشردوستانه       

بخش چهارم: اقسام استخلاص اسيران و حمايتهاي قانوني موضوع     

گفتار اول- روشهاي رهائي و بازگشت اسيران جنگي   

الف- مبادله اسيران    

ب- فوت اسيران         

پ- ضمانت يا قول اسيران       

ج- فرار اسيران

د- جراحت و بيماري شديد اسيران      

هـ- پايان مخاصمات فعال        

گفتار دوم-  شواهد عيني از خاطرات اسيران جنگي ايران و عراق و نامه هاي اسارت   

الف- نامه‌اي از آزاده شهيد محمود امجديان     

ب- نامه‌اي از آزاده خليل خنجر نقي    

ج- نامه‌اي از آزاده مجيد جلالوند         

گفتار سوم- ضمانت هاي اجرايي كنوانسيون 1949 و نارسايي هاي آن

نتيجه گيري    

پيشنهاد        

كتابنامه