تعریف ترجمه و آمادگی برای شروع به کار ترجمه

اگر ترجمه را به صورت برگردان نوشته یا گفته ای از یک زبان بعنوان زبان مبدا به زبان دیگر یا زبان مقصد تعریف کنیم، مطلوب ترین نوع این برگردان زمانی تحقق می یابد که تاثیر آن نوشته یا گفته در خواننده یا شنونده زبان مبدا به خواننده یا شنوده زبان مقصد نیز منتقل شود. به عبارت ساده تر ترجمه عبارت است از برگردان متنی از زبان مقصد بدون کوچکترین افزایش یا کاهش در صورت و معنی.

این تعریف گرچه دقیق است، اما جنبه نظری دارد؛ زیرا هیچ پیامی را نمی توان بدون تغییر در صورت و معنی از زبانی به زبان دیگر منتقل نمود. این موضوع به ساختارهای متفاوت زبان ها باز می گردد. هز زبان از واژگان خاص خود استفاده می کند. هر یک از این واژه ها معنی یا معانی ویژه خود را داراست؛ هم نشینی واژه ها در هر زبان تابع قواعد خاصی است و در نهایت جملاتی که در هر زبان به کار می رود می تواند معنی یا معانی ویژه ای برای خود داشته باشد که در نتیجه انتقال هر یک از این جملات بدون دستکاری، حذف برخی از ویژگی ها یا اضافه کردن ویژگی ها دیگر امکان پذیر نمی نماید. بدین ترتیب در کنار ترجمه به عنوان یک حرفه که سابقه ای چند هزار ساله دارد، دانش "ترجمه شناسی" نیز بوجود آمد تا به بررسی نظری چند و چون این مسئله بپردازد.

ترجمه در نخستین گام به دو گونه ترجمه شفاهی و ترجمه متن( ترجمه مکتوب) قابل تقسیم است. ترجمه شفاهی برگردان گفته ای از زبان مبدا به زبان مقصد است و ترجمه مکتوب طبعا به نوشتار و برگردان یک نوشته از زبان مبدا به مقصد باز می گردد. ملاک به کار بردن یکی از این دو اصطلاح وابسته به ابزار به کار رفته در زبان مبدا است، در حالی که به واقع چهار نوع امکان زیر وجود دارد :  

4-ترجمه نوشته ای از زبان مبدا به گفته ای در زبان مقصد

دو مورد اول نماینگر ترجمه شفاهی و دو مورد آخر نماینگر ترجمه متن(ترجمه مکتوب) می باشد.

فن ترجمه احتایج به سه چیز دارد: 

2-تسلط به زبان خارجی

3-مجزا ساختن هر دو زبان از یکدیگر از لحاظ اختلافاتی که بین آن ها در مورد قواعد دستوری، لغات و اصطلاحات، ساختمان و حالات و خصوصیات هر کدام از آن ها وجود دارد و استفاده از این خصوصیات برای اینکه ترجمه روان و سلیس باشد و در عین حال اصل امانت حفظ شود.

منظور از این تسلط توجه به جنبه های مختلف زبان مادری است. زبان صحبت با زبان نوشتن فرق دارد. صحبت خودمانی و دوستانه از بسیاری جهات با صحبت رسمی یا مناظره یا سخنرانی متفاوت است. زبان عامیانه جنبه های مخصوص به خود دارد. لهجه های محلی نه تنها از لحاظ تلفظ و تجوید و آهنگ واجد مشخصاتی معین است بلکه لغات و جمله بندی و محل کلمات در جمله وضع معینی به خود می گیرد. نوشته های قدیمی با سبک تازه چه به صورت منظوم و چه منثور تفاوت فاحش دارد و تشخیص سبک های مختلف بدون آگاهی از فنون ادبی و صنایع بدیع، میسر نمی شود و ارزیابی جنبه های زبانی بیان یا نوشته یک شخص بدون توجه به دستور زبان  و جمله بندی و اشکال مختلف یک جمله و ارزش و مفهوم مشخص کلمات ممکن نیست. یک نامه دوستانه وجه مشترک زیادی با مکاتبه رسمی یا تجاری ندارد. مقاله یک روزنامه فرق زیادی با انشاء کلاسی یا رساله دانشگاهی یا کتابی که برای طبقه معینی نوشته شده، پیدا می کند.

تکلم به زبان تنها بر اساس تولد در یک کشور یا در نتیجه تماس روزانه با مردم و رفع احتیاجات عادی زندگی به کسی تسلط و مهارت کافی در زبان مادری نمی بخشد. کسب چنین مهارتی مستلزم مطالع دقیق و ممتد جنبه های مختلف زبان است و برای نیل به این هدف باید پا را از احتیاجات روزمره فراتر گذاشت و دامنه تجارب و مطالعه را چه از لحاظ کمیت و چه کیفیت توسعه داد.

تمام مطالبی که در مورد تسلط به زبان مادری ذکر شد در مورد زبان خارجی نیز صدق می کند با این تفاوت که استفاده روزمره از زبان مادری بدون اینکه ذهن کاملا نسبت به آن مشعر(آگاه) باشد و همینطور کسب دانش در آن زبان در دوره طولانی زندگی منتج به کسب تسلط و مهارتی می شود که در مورد زبان خارجی به آسانی میسر نیست. از این جهت باید گفت که دانستن یک زبان خارجی مانند زبان مادری مستلزم آشنائی به ادبیات و تاریخ و جغرافیا و آداب و رسوم و وضع اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و تمام جنبه های دیگر زندگی آن کشور و سکنه آن است تا مترجم بتواند روحیه و حالات مشخص قومی را که زبان خارجی معرف آن است دریابد و مفهوم واقعی عبارات و اصطلاحات و تعبیرات و استعارات را تشخیص دهد.

منظور از ترجمه تشخیص معانی لغات یک جمله و کشف لغات مترادف آن به زبان دیگر نیست چون یک لغت را نمی توان واحد فکر و بیان و نوشتن دانست بلکه واحد فکر جمله است که در هر زبان قالب ها و حالات معینی دارد و ارزش کلمات تابع محل آن ها در این قالب هاست. نمونه ای دیگر از اختلافات زبان، معنای مختلف لغات است که نسبت به متن و نوع مطلب و محل لغت در جمله مفهوم دیگری پیدا می کند. این گونه اختلافات بین زبان مادری و زبان خارجی مخصوصا در مورد قواعد دستوری از قبیل شکل و حالات افعال و موارد استعمال آن ها، محل کلمات در جمله، جمله های ساده و مرکب فروان دیده می شود. ولی با وجود این اختلافات چون مترجم توجه کافی به مفاهیم کلی و روح مطلب و سبک نویسنده دارد می تواند طوری یک متن را از یک زبان به زبان دیگر ترجمه نماید که اصالت آن از بین نرود و اصل امانت رعایت شده باشد.

در مواردی که اختلاف زیادی بین طرز بیان یک فکر در دو زبان وجود دارد البته مترجم کوشش می کند تا انجا که مقدور است روح و مفهوم اصلی با همان قالب متن اصلی حفظ کند تا اصالت آن از بین نرود. ولی در برخی موارد مترجم باید آزادی عمل داشته باشد تا ترجمه را به صورت پسندیده و قابل قبول به قالب زبان دیگری درآورد. از این جهت باید گفت که نکاتی که مترجم باید مورد توجه قرار دهد به ترتیب اهمیت از این قرارند:

4-نوع کلمات و اصطلاحات و تشبیهاتی که در آن به کار رفته است.

البته بهترین ترجمه آن است که هر چهار نکته در ترجمه متن مورد نظر رعایت شود ولی اینکار همیشه به علت اختلاف دو زبان که معرف دو تمدن و وضع اجتماعی و طرز فکر مردم دو کشور متفاوت می باشد میسر نیست. بنابراین آزادی عمل مترجم به ترتیب از انتخاب کلمات شروع می شود و بعد به شکل و قالب جمله می رسد و پس از آن مترجم تا حد معینی می تواند در نکته دوم یعنی طرز تنظیم مطالب نسبت به مفهوم کلی دخل و تصرف نماید ولی از آن به ندرت تجاوز می کند زیرا اگر مترجم در مفهوم و حالات متن اصلی مداخله کند ترجمه به صورت ترجمه آزاد در می آید که فقط نکات معینی مورد توجه واقع شده و محصول کار بیشتر معرف مترجم است تا نویسنده اصلی، و شباهت بین متن اصلی و ترجمه آن از جنبه کلی و وسیع آن به صورت نسبتا مبهمی قابل تشخیص است.

برخی نکاتی که باید در امر انجام ترجمه تخصصی مورد توجه مترجم قرار گیرد، در بخش تکینیک های ترجمه تخصصی ذکر شده است.

منابع:

1-کتاب فن ترجمه انگلیسی، نویسنده علاءالدین پازارگادی