تشکیل مرکز ملی فضایی ایران/ اعطای ۱۲۰۰ پسادکتری
معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در سال ۱۳۹۴ اقداماتی از قبیل تشکیل مرکز ملی فضای مجازی، اعطای ۱۲۰۰ پسا دکتری و تشکیل شبکه آزمایشگاهی فناوری راهبردی را به ثمر رسانده است.
به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، توسعه علم و فناوری یکی از مهم ترین شاخص های توسعه کشورها محسوب می شود و بر همین اساس معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در دولت تدبیر و امید توانسته است تا جایگاه ایران اسلامی را در حوزه علم و فناوری در تراز بالا نگه دارد و در این راه سخت و پیچیده و با کمک گرفتن از سرمايه‌های انسانی و دانشی در برنامه‌هاي توسعه کشور حرکتی از اقتصادی مبتنی بر منابع نفتی به سمت اقتصادی دانش‌بنیان و صادرات محور را آغاز کرده است.
ايران اسلامی قرن‌ها پرچمدار شاخه‌های مختلف علوم و فنون در دنيا بوده و از اين رهگذر صدها دانشمند فرزانه را به جامعه بشری معرفی کرده است؛ اما اين جايگاه عظيم به دلايلی از توليد علم و دانش به تقليد و ترجمه از ديگران تنزل يافت؛ اما امروز با همت دانشمندان و مديران اين مرز و بوم، تلاشي دوباره براي اعتلاي آن جايگاه عظيم آغاز شده است، عده‌ای از دلسوزان و دست‌اندركاران علم و فناوري كشور عزم كرده‌اند تا با به ميدان آوردن همت بلند دانشمندان، صنعتگران، فناوران، خيرين و عموم مردم بزرگ ايران، راه دشوار شكوفايی علم و فناوری را تسهيل کنند در این میان نقش معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بسیار پررنگ بوده و در سالهای اخیر اقدامات موثری برای توسعه علم و فناوری در ایران که سبقه ای طولانی در این زمینه دارد کرده است و پرچم پر افتخار کشور را پس از سالها دوباره برافراشته است.
امروز توسعه علم و فناوری یکی از مهم ترین شاخص های توسعه کشورها محسوب می شود و بر همین اساس معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در دولت تدبیر و امید همت کرده است تا مجد و بزرگی ایران را دوباره به این مرز و بوم بازگرداند و در این راه سخت و پیچیده و با کمک گرفتن از سرمايه‌هاي انساني و دانشی دربرنامه‌های توسعه کشور حرکتی از اقتصادی مبتنی بر منابع نفتی به سمت اقتصادی دانش‌بنیان و صادرات محور را آغاز کرده است.
در این مسیر، علیرغم تمام دشواری‌ها و پیچیدگی‌های ساختاری، فرهنگی و اجرایی پیش‌روی شکل‌گیری اقتصاد دانش‌بنیان، تلاش کرده‌اند تا با تدوین سیاست‌های جامع و جلب مشارکت ذینفعان کلیدی در بخش‌های دولتی، عمومی و خصوصی گام‌های موثری در راستای شکل گیری اکوسیستم نوآوری در فضای اقتصادی و اجتماعی کشور برداشته شود.
معاونت علمی و فناوری رياست جمهوري به عنوان نهادی فرابخشی در بدنه اجرايی دولت، مأموريت اساسی خود را در حوزه های مختلفی چون توسعه تجاری‌سازی فناوری، افزایش توان دیپلماسی فناوری، توسعه فرهنگ اقتصاد دانش‌بنیان و مشارکت فعال در سیاستگذاری وفرهنگ‌سازی حوزه علم و فناوری و نوآوری و دیگر محورهای کلیدی تعریف کرده است.
در ذیل به مهمترین اقدامان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری اشاره شده است؛
شتاب بخشی به توسعه فناوريهاي راهبردی و مزیتساز با رویکرد نیازمحور و تجاری‌سازی
یکی از اولویت‌های اساسی معاونت علمی‌و‌فناوری ریاست جمهوری به عنوان دستگاهی فراسازمانی، سیاستگذاری، تسهيل‌گری، حمايت و هماهنگی برای توسعه فناوری‌های راهبردی بر اساس اولويت‌های نقشه جامع علمی کشور و با در نظر گرفتن نیازها و مسائل فناورانه است. در این راستا معاونت اقدام به تشکیل ستادهای توسعه فناوری کرده و تاکنون ۱۵ ستاد تشکیل شده است.
بر همین اساس ستادهای توسعه فناوری صنایع دانش‌بنیان دریایی و دریانوردی، نرم و هویت‌ساز، نفت،گاز و زغال سنگ، بهینهسازی انرژی و محیطزیست و مواد و ساخت پیشرفته، در دولت یازدهم تشکیل شد و علاوه بر این به دلیل اهمیت موضوع فرهنگ‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان، در سال ۹۴ ستاد ویژه توسعه فرهنگ علم، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان نیز ایجاد شد.
بر اساس گزارشهای ارسالی از ستادهای ۱۵ گانه معاونت علمی، تعریف حدود۸۲۵ طرح توسعه فناوری و تجاری‌سازی در حوزه‌های مرتبط با اولویت‌های نقشه جامع علمی کشور است که عمدتا طرح‌های تحقیقاتی و پژوهشی به صورت گرنت (کمک بلاعوض) و طرح‌های تجای‌سازی با استفاده از مدل تسهیلات مورد حمایت قرار گرفته‌اند.
اقدامات کلیدی در راستای توسعه فناوری‌های راهبردی
حمایت از حدود ۸۲۵ طرح توسعه فناوری و تجاری‌سازی در ستادهای توسعه فناوری، تشکیل مرکز ملی فضایی و هسته های فناوری، تشکیل ستادهای توسعه فناوری صنعت نفت، گاز و ذغالسنگ، ستاد توسعه فناوری‌های نرم و هویت‌ساز، ستاد توسعه فناوری و صنایع دانش‌بنیان دریایی، ستاد توسعه فناوری بهینهسازی مصرف انرژی و محیط زیست، مواد و ساخت پیشرفته، تدوین و تصویب اسناد راهبردی ستادهای توسعه فناوری‌های راهبردی، تغییر نگرش حمایت از طرح‌های صرفا پژوهشی و طرف عرضه به حمایت از طرح‌های کاربردی-راهبردی و بازارمحور، توسعه تعاملات استانی و بین دستگاهی با هدف احصاء نیازهای فناوری دستگاههای دولتی و تامین آن از طریق ظرفیتهای داخلی کشور، توسعه شبکه آزمایشگاهی فناوری راهبردی با مشارکت و توانمندسازی آزمایشگاه‌های دولتی وخصوصی مرتبط برای پشتیبانی موثر از فرآیندهای توسعه فناوری و استانداردسازی محصولات دانش‌بنیان و تشکیل برنامه مشترک معاونت علمی و فناوری با معاونین فناوری و پژوهشی دانشگاه‌های بزرگ با هدف توسعه فناوری‌های اولویت‌دار و رفع چالش‌های اساسی کشور، کلیدی ترین اقدامات انجام شده توسط ستادهای ۱۵ گانه معاونت علمی در این دو سال بوده است.
تشکیل مرکز ملی فضایی ایران
این مرکز طی دستور رئیس جمهور و با مأموریت هماهنگی، سیاستگذاری، برنامهریزی و نظارت بر حوزه فضایی کشور تشکیل شد، به منظور ساماندهی فعالیت‌هاي فضایی، برنامه ۴۱ ساله اول فضایی کشور براي بازده زمانی سال‌هاي ۲۲ تا ۹۴ تدوین شده است.
با توجه به اینکه از لحاظ زمانی این برنامه به اتمام رسیده است، لازم است با در نظر گرفتن راهبردهاي برنامه ۲ ساله ششم و شرایط کشور، برنامهای منسجم به منظور جهتدهی و هماهنگی فعالیتهای فضایی در جهت رفع نیازهاي موجود کشور در حوزه فضا تدوین شود.
توسعه پلتفرم ماهواره های دانشگاهی ایرانباس، توسعه کاربردهای فضایی، تشکیل شوراي سياست پژوهی برای بحث و بررسی در خصوص مسایل کلان حوزه فضایی کشور، توسعه همکاری‌های بین‌المللی به‌ویژه با کشور روسیه و آژانس فضایی اروپا، دبيری کارگروه حقوق و دیپلماسی هوا فضا و کارگروه فضا و امنيت ملی، ارائه خدمات اطلاعرسانی و ترویج شامل؛ تهیه برنامه‌های یکساله روابط عمومی، دبیرخانه و هفته جهانی فضا، ارتباط با رسانه ها، راه‌اندازی پایگاه اینترنتی مرکز، حضور در نمایشگاه ماکس ۲۰۱۵، تدوین چندین عنوان کتاب دوزبانه در خصوص معرفی توانمندی‌های فضایی ایران و توانمدسازی داخلی مهم ترین اهداف تعیین شده برای این مرکز ملی عنوان شده است.
مرکز راهبردی فناوری‌های همگرا(NBICS)
فناوری همگرا تلفیقی از فناوری‌های نوظهور است که در سالهای اخیر سرمایه‌گذاری‌ها و پیشرفت‌های زیادی در زمینه آن در جهان اتفاق افتاده است. مرکز راهبردی فناوری‌های همگرا به تازگی فعالیت جدی خود را در معاونت علمی‌و‌فناوری ریاست جمهوری آغاز کرده است و با توجه به جدید بودن حوزه دانشی مربوطه در سطح جهان و به‌ویژه در ایران، تمرکز کوتاه‌مدت این مرکز بر ترویج و فرهنگ‌سازی حوزه فناوری‌های همگرا در جامعه و علی‌الخصوص بین جوانان و متخصصان قرار گرفته است.
البته این مرکز، فعالیتهای خود را در حیطه تحلیل حوزه‌های همگرا در محصولات فناوری نانو، تحلیل حوزه‌های همگرا در طرح‌های نوآورانه فناوری نانو، تحلیل حوزه‌های همگرا در حوزه‌های محصولات دانش‌بنیان و تدوین نسخه اولیه سند تعاریف فناوری‌های همگرا را در دستور کار قرار داده‌است.
فدراسیون سرآمدان علمی ایران
این برنامه با هدف افزایش کیفیت علمی کشور، افزایش تعاملات بین‌المللی با محققان معتبر جهان، استفاده از زیرساخت‌ها و امکانات مراکز معتبر علمی جهان و کمک به توسعه کیفی علم و فناوری کشور تدوین و اجرا شده است.
باشگاه در نظر دارد با شناسایی مستمر افراد توانمند علمی و ارائه حمایت‌های ویژه از این افراد، کشور را به سمت مرجعیت علمی در جهان سوق دهد و بر این اساس فدراسیون سرآمدان علمی حمایت‌هایی را در دو بخش حمایت از پژوهش‌های فاخر و حمایت از افراد سرآمد تنظیم و ارائه می‌کند.
شکلدهی به شبکه آزمایشگاهی فناوری‌هاي راهبردی به عنوان یک زیرساخت ملی
تاسیس و راه‌اندازی آزمایشگاه‌های خدمات تخصصی از حیاتیترین والزامآورترین اقداماتی است که با توجه به مراحل تکامل و به نتیجه رسیدن مراحل توسعه محصولات دانش‌بنیان اعم از اثبات فناوری، تولید و ارائه به بازار، باید انجام شود که در همین راستا دستورالعمل چگونگی حمایت از شکل‌گیری و توسعه آزمایشگاه‌های مربوط در حوزه های تخصصی توسط معاونت تهیه و اجرا شد.
اقدام جدید در این حوزه از سال ۱۳۹۳ آغازشد و درسال ۹۳ حدود ۵۰ آزمایشگاه به صورت عضوقطعی به ارائه خدمت به مشتریان پرداختند و درآمد حاصل از خدمات مورد تایید شبکه آزمایشگاهی۱۱۵ میلیارد ریال بوده است. تا بهمن سالجاری، حدود ۴۳۰ آزمایشگاه برای عضویت درشبکه آزمایشگاهی فناوری‌هاي راهبردی درخواست دادهاند که بالغ بر ۱۰۰ آزمایشگاه تاکنون به صورت قطعی در ۲۶ استان کشور به شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی پیوسته‌اند.
تشکیل هسته‌های فناوری
در راستای تحقق اولویت‌های نقشه جامع علمی کشور، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با توجه به جایگاه حاکمیتی و فرادستگاهی و نظر به ماموریت‌های محوله ضمن پرهیز از گسترش سازمانی در تلاش است تا با ایجاد و راه‌اندازی هسته و شبکه‌های فناوری سبب توسعه فناوری در حوزه‌های دارای اولویت شود.
این هستهها به هیچ عنوان ایجاد یک ساختار یا تشکیلات جدید نبوده و تنها از طریق هماهنگی و شبکه‌سازی مابین ظرفیتهای موجود کشور فعالیت خواهند کرد و تاکنون اقدامات اولیه برای راه‌اندازی هسته‌های رباتیک و هوش مصنوعی، لیزر و فوتونیک، کشاورزی، HSE (بهداشت، ایمنی و محیط زیست)، نساجی و مواد پیشرفته شروع شده است و سایر اولویتها همچون معدن، معماری و ساختمان، فناوری‌های مدیریت شهری، تغذیه و امنیت غذایی و غیره در دستور کار قرار گرفت.
صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور
هدف از تأسیس این صندوق، شکوفایی امور تحقیقاتی در راستای تولید علم، فناوری و تجاری‌سازی و بهره‌مند شدن مردم از نتایج آن‌ها، از طریق ارائه کمک‌ها و خدمات حمایتی مادی و معنوی به پژوهشگران و فناوران حوزوی و دانشگاهی ایرانی اعم از حقیقی و حقوقی است.
بر اساس گزارش تامسون رویترز (Thomson Reuters) صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور رتبه اول در کشور را در حمایت از پژوهش و تولید علم داشته است.از تاریخ از نیمه دو.م سال ۹۲ لغایت اواخر سال جاری اعتبار طرح‌های پژوهشی که به صندوق ارائه و یا از طریق تفاهم‌نامه تعهد شده، حدود ۳۰۰ میلیارد ریال بوده است.
کارگروه کرسی پژوهی
کرسی پژوهشی اعتبار ویژه پژوهشی است که در راستای تحقق اهداف صندوق و برای اجرای یک برنامه راهبردی تحقیقاتی متشکل از مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و پروژه‌های هدفمند به دانشمندان برجسته که داخل و خارج کشور شناخته شده باشند و پژوهشگران جوان تعلق می‌گیرد.
حمایت از پسا دکتری
صندوق در قالب دریافت مستقیم طرح‌های پسادکتری و تفاهم‌نامه با دانشگاهها در سال ۹۳ و ۹۴ حدوداً تعداد ۱۲۰۰ پسادکتری اعطا کرده است و اعتبار تعهد شده توسط صندوق برای طرح‌های تحقیقاتی پسادکتری در حدود ۳۱۵ میلیارد ریال بوده است.